… czy raczej zmusić do ich uznania i wdrożenia ?

Rozważania nad powyższym tematem należy rozpocząć od odpowiedzi na pytanie, co to jest władza? Wielokrotnie w naukach politycznych i socjologii podejmowano próbę zdefiniowania pojęcia władzy. Nie powstała dotychczas jednoznaczna i wyczerpująca definicja tego pojęcia. Jednoczesne i precyzyjne zdefiniowanie władzy jest trudne a wręcz niemożliwe. Zjawisko władzy jest proste i uniwersalne, ale pojęcie „władza” – wieloznaczne i ulotne. Wśród przyczyn trudności w określaniu władzy leży powszechność jej występowania w życiu człowieka od początku jego społecznego rozwoju, obecność niemal we wszystkich kontaktach międzyludzkich, szeroki zakres dziedzin społecznej aktywności, który sobą obejmuje.
Najogólniej stwierdzić można, że władza to zjawisko polegające na zasadzie panowania jednych i podporządkowania się drugich, zjawisko to występuje zarówno przyrodzie jak i wśród ludzi, definicja taka wywodzi się od Arystotelesa.
Jest to definicja bardzo ogólna, ale trafnie opisująca zjawisko społeczne, jakim jest władza. Aby tak określona władza mogła zaistnieć muszą wystąpić dwa podmioty: podmiot panujący – posiadający władzę – i podmiot władzy tej podporządkowany. Między tymi podmiotami istnieć musi więź społeczna, która posiada określony cel. Podmiot panujący posiadający władzę winien posiadać instrumenty zapewniające osiągnięcie takiego celu a podmiot podporządkowany władzy wolę podporządkowania się tej władzy.
Na podstawie powyżej przyjętych założeń przeanalizujemy kilka rodzajów władzy występujących w społeczeństwie. Najbardziej rozwiniętą z form władzy jest władza państwowa, podmiotem posiadającym władzę jest państwo działające poprzez swoje organy. Podporządkowani są zarówno obywatele jak i poszczególne organizacje i inne podmioty funkcjonujące w tym państwie. Państwo – właściwy jego organ stanowi normy postępowania, których przestrzeganie państwo zapewnia groźbą użycia przymusu. Takie normy nazywamy normami prawnymi. Władza taka określana jest jako władza polityczna. Na ogół za jej podstawę przyjmuje się możliwość użycia zorganizowanej przemocy w celu wymuszenia danego zachowania.
Praktycznie utarło się utożsamienie władzy politycznej z władzą państwa, którą od innych odmian władzy różni uniwersalność na pewnym terytorium, „niekontrastowe” przesłanki suwerenności, dysponowanie oddziałami uzbrojonych ludzi i innymi materialnymi środkami przemocy.
Kluczowym zagadnieniem na potrzeby niniejszej pracy jest to, dlaczego podmioty podległe władzy państwowej (obywatele, organizacje społeczne i gospodarcze) skłonne są przestrzegać norm ustanowionych przez państwo.
Wyróżnić należy dwa rodzaje motywacji do przestrzegania norm ustanowionych przez władzę państwową. Po pierwsze akceptacja tych norm przez podmioty władzy podporządkowane a po drugie obawa przed użyciem przymusu ze strony państwa. Aby zakazy i nakazy ustanowione przez państwo były społecznie akceptowane podmiot normy takie ustanawiający musi liczyć się z systemem wartości, zasadami moralnymi i obyczajami przyjętymi w rządzonym przez siebie społeczeństwie. Ponadto powinien przekonać podwładnych, że ustanowione reguły postępowania są dla nich korzystne lub w danej sytuacji konieczne.
Panujący, któremu udałoby się cel taki osiągnąć znalazłby się w bardzo komfortowej sytuacji, znakomita większość jego poddanych dobrowolnie przestrzegałby norm przez niego ustanowionych w przekonaniu, że czyni to we własnym interesie. Posiadający zaś sprawny aparat sprawowania władzy, panujący taki potrafiłby zmusić nielicznych opornych do przestrzegania stanowionych przez siebie norm.
Opisana powyżej sytuacja jest swego rodzaju idealnym obrazem władzy państwowej, w praktyce nie wszystkie normy stanowione przez państwo są powszechnie akceptowane a aparat państwa nigdy tak sprawny i skuteczny, aby przymus stosowany przez państwo dosięgnął wszystkich, którzy władcy podporządkować się nie chcą. W prawidłowo funkcjonującym państwie większa część przypadków naruszania prawa powinna być wykrywana i poddawana represji.
Istniały jednak w historii państwa, w których władca nie był społecznie akceptowany a stanowione przez niego normy sprzeczne były z systemem wartości i interesami podwładnych. Czy państwa takie nie posiadały jednak władzy nad swoimi podwładnymi? Przypomnijmy sobie Polskę w okresie okupacji hitlerowskiej lub w tzw. Czasach stalinowskich. Mimo, że ogromna większość społeczeństwa nie akceptowała ani władcy ani stanowionych przez niego norm państwa te potrafiły poprzez system przemocy zmusić znaczną część społeczeństwa do podporządkowania się ich władzy. Taki rodzaj władzy może być jednak sprawowany i utrzymany w państwach o charakterze totalitarnym gdzie obywatele nie mają wpływu na obsadę organów państwa a władza sprawowana jest z woli dyktatora zewnętrznego lub wewnętrznego. W państwach demokratycznych, w których osoby wchodzące w skład organów władzy państwa wybierane są w procedurach demokratycznych społeczeństwo władcę takiego pozbawiłoby władzy.
Innym rodzajem władzy politycznej jest władza występująca w organizacjach i podmiotach działających na gruncie obowiązującego w państwie prawa np.: w partiach politycznych, związkach zawodowych, organizacjach samorządowych i społecznych. Podmioty te od państwa różni przede wszystkim to, że przynależność do nich jest z reguły dobrowolna w związku z czym cele i zadania tych organizacji są w znacznej mierze zaakceptowane przez jej członków już w momencie przystąpienia. Władzę w organizacjach tych sprawują ich organy statutowe, które wobec członków tych organizacji mogą stosować określone przepisami prawa środki przymusu.
Innym rodzajem władzy występującym w stosunkach społecznych jest władza ekonomiczna. W tego rodzaju stosunku jeden podmiot podporządkowuje się drugiemu podmiotowi, dlatego aby uzyskać od niego określone świadczenia o charakterze materialnym. Tego rodzaju władza występuje pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, a czasami także pomiędzy podmiotami gospodarczymi w związku z prowadzoną przez nie działalnością gospodarczą.
Pracownik podporządkowuje się woli pracodawcy po to, aby zapewnić sobie środki utrzymania z wynagrodzenia za pracę. W stosunkach gospodarczych zdarza się, że podmiot silniejszy narzuca swoją wolę podmiotom słabszym, które chcą mieć zapewniony zbyt na swoje produkty podporządkowuje się woli podmiotu silniejszego.
Sankcją, jaką władca ekonomiczny stosuje wobec nieposłusznego mu podwładnego, jest pozbawienie go możliwości uzyskania niezbędnych mu dóbr materialnych. Dla dobra stosunków gospodarczych pożądanym jednak jest, aby podwładny podporządkował się władcy w przekonaniu, że jest to dla niego korzystne. Rządzenie tylko za pomocą sankcji bez przekonywania podwładnego o słuszności swoich decyzji może w końcu obrócić się przeciwko podmiotowi władzę sprawującemu, np.: pracownicy mogą rozpocząć strajk i zaprzestać pracy, drobni kooperanci mogą wyrządzić poważne szkody silniejszemu podmiotowi ekonomicznemu zaprzestając dostaw i świadczenia usług.

Snując dalsze rozważania na temat władzy, można wyróżnić kolejny jej rodzaj, mowa tutaj o władzy wynikającej z autorytetu. Pojęcie autorytetu związane jest z szeregiem dziedzin życia społecznego, mówi się o autorytecie moralnym, religijnym czy też politycznym. W tym przypadku władza opiera się przede wszystkim na władzy, doświadczeniach, umiejętnościach także szacunku, czyli na cechach ogólnoludzkich, które mogą wywierać ogromny wpływ na postępowanie innych osób czy też prowadzić do modyfikacji ich zachowań. W związku z tym autorytet najczęściej traktuje się jako szczególną zdolność do kierowania zachowaniami innych bez odwoływania się do sankcji przymusu, a zatem jako szczególny rodzaj władzy opierający się na uznaniu społecznym, cieszącej się poparciem społecznym.
Władza tego rodzaju nie musi być wspierana zinstytucjonalizowanymi formami sankcji, ponieważ ci, którzy władzy tej są poddani dobrowolnie poddają się władzy autorytetu z uwagi na akceptację samego władcy jak i systemu wartości, jaki reprezentuje. Zdarza się, że władca panujący na zasadzie autorytetu posiada sankcje o charakterze zinstytucjonalizowanym, np.: Kościół Rzymsko – Katolicki, który może zastosować je wobec wiernych wynikające z prawa kanonicznego. Sankcje te są jednak skuteczne tylko wobec tych, który dobrowolnie uznają autorytet kościoła i chcą nadal do niego przynależeć. Nie można jednak powiedzieć, że władza nie jest wspierana żadnymi sankcjami, jeżeli w pewnej grupie społecznej autorytet dany jest powszechnie akceptowany to osoba postępująca niezgodnie z wolą tego autorytetu narażona jest na brak akceptacji czy też potępienie u innych tej grupy społecznej. Sankcja taka nazywana jest sankcją rozsianą w odróżnieniu od sankcji zinstytucjonalizowanej.
Podsumowując powyższe rozważania na temat władzy, spróbujmy teraz udzielić odpowiedzi na pytanie czy mieć władzę to jednak przekonać do swoich racji czy raczej zmusić do ich uznania i wdrożenia?
Idealnym rozwiązaniem byłoby sprawowanie władzy polegającej w dużym stopniu na racjonalnym przekonywaniu o słuszności przedstawianych racji. Oczywiste jest, bowiem, że aby w demokratycznym państwie zdobyć władzę należy społeczeństwo bądź też pewną jego część – pozwalającą zwyciężyć w wyborach – przekonać do swoich racji. Władza zdobyta w ten sposób opiera się na autorytecie, autorytecie, więc w przekonaniu, że istnieje możliwość sprawowania władzy przez daną osobę czy też grupę.
Podmiot rządzący, aby osiągnąć postawiony sobie cel i wpłynąć na podmiot podporządkowany, musi określić swoje zamierzenia i sprecyzować metody działania, które pozwolą na osiągnięcie wyznaczonego celu. Ważne jest, aby osoba sprawująca władzę potrafiła przedstawić swój program, obronić swoich racji oraz, że spór wartości i idei będzie rozwiązywany poprzez przekonywanie.
Natura ludzka ma to do siebie, że nikt nie lubi być do niczego zmuszany reagujemy wówczas buntem i staramy się temu przeciwstawić. Należy, zatem tak wpłynąć na drugą osobę, aby nie sądziła, że jest ona do czegokolwiek zmuszona.
Wiadome jest jednak, że dla zabezpieczenia ładu w społeczeństwie, przestrzegania obowiązujących norm społeczno-polityczno-prawnych w państwie potrzebne jest sprawowanie władzy, które w sumie polega na narzucaniu w pewnym stopniu woli. Władza, bowiem wiąże się z pewnym typem zachowania, gdzie dla osiągnięcia określonego celu należy posłużyć się określonymi narzędziami władczymi, jakimi są przemoc i przymus. Władza oparta na strachu i przemocy nie staje się przez to silna, jeżeli siłę mierzy się skutecznością.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że mieć władzę to jednak umieć skutecznie przekonać do swoich racji i niezależnie od tego, kto pragnie ją sprawować, powinien mimo wszystko tak postępować, aby przekonać do słuszności swoich racji, a wówczas osiągnie wyznaczony cel odnosząc sukces. W praktyce politycznej, a ściślej w marketingu politycznym pozostaje jednak dylemat związany z kosztami tego przekonywania (kampanii medialnych).

BIBLIOGRAFIA

Bauman B. O pojęciu władzy. Studia socjologiczno – polityczne. 1962 / Nr 13
Crozier M., Erhard F. Człowiek i system. Ograniczenia działania zespołowego.
PWE, Warszawa 1983
Czajkowski A. Władza polityczna. Studia z teorii polityki. Tom I, Wrocław 1996
Opałka K. (red.) Elementy teorii polityki. Warszawa 1989